De pedofielenjacht - Gevaarlijker dan de pedofielen

Interview James Kincaid door Tom Ronse

In het Vlaamse dagblad De Morgen van 23 november 1996 verscheen een stuk onder de titel 'De pedofielenjacht - gevaarlijker dan de pedofielen'. Een Belgisch lid van Martijn zond ons het artikel dit voorjaar toe, en wij vonden het dermate interessant dat wij besloten een poging te doen het stuk ook in ons blad OK geplaatst te krijgen. Daartoe vroegen wij de schrijver van het artikel, de journalist Tom Ronse, werkzaam in de Verenigde Staten van Amerika, om toestemming. Tom Ronse gaf deze toestemming, onder voorbehoud dat wij vermelden (bij deze dus) dat hij de doelstellingen van MARTIJN niet onderschrijft omdat acceptatie van pedofilie ook legalisatie inhoudt, en hij het met dit laatste niet eens is. Hij vergelijkt dit met de discussie over de legalisatie van euthanasie. Anderzijds is hij ook tegen de heksenjacht op pedofielen en is het hierin met de hoofdpersoon van zijn artikel, de hoogleraar Kincaid, eens. We nemen het stuk hieronder integraal over, met behoud van de Vlaamse uitdrukkingswijzen en de door de krant gebruikte spelling, aangezien wij menen dat dit niet ten koste gaat van de leesbaarheid van het artikel.

---

Geen misdadiger wekt in onze maatschappij meer afgrijzen op dan deze die seks zoekt met kinderen. Toch heeft ook geen enkele kultuur het kind zo beladen met erotische aantrekkingskracht als de onze. Dat doet vermoeden dat de werkelijkheid minder simpel is dan het verhaal over het pedofiele monster, zijn onschuldige slachtoffers en onze heilige verontwaardiging doet vermoeden. 'Het feit dat we zo hard roepen, toont dat we iets te verbergen hebben', beweert James Kincaid.

Kincaid is hoogleraar literatuur aan de University of California in Los Angeles. Enkele jaren geleden deed hij stof opwaaien met zijn boek 'Child Loving: The Erotic Child and Victorian Culture'. Zijn bijdrage aan het toen in de Verenigde Staten fel woedende debat over het 'pedofiele gevaar' was controversieel, schokkend zelfs. Want volgens Kincaid is de jacht op pedofielen een veel groter gevaar voor het welzijn van kinderen dan de pedofielen zelf. Momenteel legt hij de laatste hand aan een nieuw boek: 'Manufacturing Virtue, the Culture of Child Molesting', waarin hij zijn onderzoek naar de betekenis van de erotizering van het kind in onze kultuur voortzet. Wat men ook over zijn standpunt moge denken, de vragen die Kincaid tracht te beantwoorden - Waarom erotizeert onze kultuur het kind? Waarom reageren we zo intens op seksueel misbruik van kinderen terwijl niet-seksuele vormen van misbruik vaak genegeerd worden? Kan het probleem van kindermisbruik door bestraffing worden opgelost? - mogen niet ontweken worden. Kincaid: 'We bevinden ons in een historisch gegroeide kulturele positie waarin kinderen, in mode, films, tv, enzovoort, geassocieerd worden met aantrekkelijkheid, erotische aantrekkelijkheid inbegrepen. Maar we weten daar geen raad mee. Dus vervallen we in klassieke zondeboktaktieken en projekteren we onze verlangens en angsten op anderen. Dat is gevaarlijk. Vooral voor onze kinderen."

In uw boek argumenteert u dat onze kultuur alle tegenstrijdigheden over kinderen en erotiek wegmoffelt door zichzelf een verhaal te vertellen over het kind, zijn belager - de pedofiel - en zijn beschermers - wij, de normale mensen. Maar volgens u zijn dat alle drie kulturele konstrukties, die haaks op de werkelijkheid staan. Waarin verschilt bijvoorbeeld het kind zoals het in onze kultuur wordt voorgesteld van kinderen zoals ze echt zijn?

"Kinderen zijn net als volwassenen erg complexe mensen, maar het beeld dat we van 'het kind' hebben in onze kultuur is ongelofelijk simpel. Voor Amerikaanse rechtbanken was het bijvoorbeeld tot voor kort een axioma dat kinderen nooit liegen, zeker niet als het over seks gaat. Wel, iedereen die zelf ooit een kind was, weet dat ze minstens zo vaak liegen als volwassenen. Ik beweer niet dat kinderen altijd liegen - dat zou even dwaas zijn. Kinderen zijn complex, zoals iedereen, en reageren verschillend naar gelang van de omstandigheden. Het idee dat het kind 'zo' is en niet anders, is gevaarlijk. In verband met seksualiteit hebben we meer en meer geïnsisteerd, bijna hysterisch geïnsisteerd, dat kinderen zuiver en onschuldig zijn. Maar dat zijn negatieve kwaliteiten. Ze elimineren andere, positieve karakteristieken omdat we in onze kultuur hunkeren naar een beeld van lege zuiverheid. Daar zadelen we 'het kind' mee op. Vroeger deden we dat met 'de vrouw'. Dat doen we in zekere mate nog steeds, maar nu is het vooral 'het kind' dat dit beeld krijgt opgehangen. We bewijzen de kinderen er geen dienst mee. Het ondermijnt hun vermogen om te handelen, te denken, een complex leven te leiden."

Waarom hebben we zo'n beeld van onschuld nodig?

"Het is een oude erfenis. Vooral sinds de romantische beweging bestaat de nostalgische tendens om alles wat goed en waardevol is in het verleden te situeren en alles wat later kwam te beschouwen als een degeneratie van de ideale toestand die vroeger zogezegd bestond. Ik simplificeer natuurlijk. Maar naarmate het moeilijker werd dat idee van een zuiver, onschuldig 'vroeger' te bewaren, hebben we het meer en meer in het kind geprojekteerd. En nu instituties zoals het gezin ingrijpend veranderen of plaats maken voor iets anders en veel mensen het gevoel hebben dat de traditionele gezinswaarden op de helling staan, wordt de tendens sterker om zich vast te klampen aan het kind als psychisch stabilizatiepunt en om z'n onschuld te beschermen."

Is dat iets nieuws? Werden kinderen niet altijd met onschuld en zuiverheid geassocieerd?

"Absoluut niet. Historici als Philippe Ariès‏‎ stellen dat het kind werd 'uitgevonden' in de achttiende eeuw. Daarvoor waren er geen kinderen, toch niet zoals wij ze zien. Er waren kleine mensen. Je merkt dat aan de schilderijen uit die tijd: zelfs de kleuters hebben volwassen gezichten. Niet omdat die schilders niet wisten hoe ze moesten schilderen maar omdat ze in kinderen kleine volwassenen zagen. Je merkt het ook aan de stukken van Shakespeare: als er een kind in voorkomt praat het als een volwassene. Het kind was een ekonomische kategorie, eerder dan een biologische. Kind zijn betekende ekonomisch afhankelijk zijn. Bij de armen begonnen kinderen te werken toen ze vijf of zes jaar oud waren en dan werden ze meteen als volwassenen beschouwd. Pas in de achttiende eeuw, toen het voor meer mensen mogelijk werd om de periode van ekonomische afhankelijkheid van hun kinderen te verlengen, ontstond geleidelijk een nieuw kindbeeld. Pas toen begon ook de ontwikkeling van speelgoed, boeken voor kinderen en kindermode. En in diezelfde periode kwam ook het moderne koncept van seksualiteit tot stand, zoals Foucault uitlegt. Die twee cruciale konstrukties - kinderen en seksualiteit - ontwikkelden zich gelijktijdig."

Dat legt nog niet uit waarom dat nieuwe kindbeeld in onze kultuur een erotische dimensie kreeg.

"Onschuld, zuiverheid, leegheid, kwetsbaarheid: juist de kenmerken die aan het kind werden toegeschreven, werden traditioneel geassocieerd met de erotische aantrekkingskracht van vrouwen. Onschuld was een belangrijke stimulus om het huwelijk en kuisheid in stand te houden. De beloning van de maagdelijkheid was de erotiek van de huwelijksnacht. Die enorme seksuele geladenheid die geassocieerd werd met die onschuld, werd overgedragen op kinderen. Ook al omdat de positie van de vrouw veranderde. Vrouwen begonnen hun eigen zelfstandigheid op te eisen, ook op seksueel vlak. Ze begrepen hoe ondermijnend dat imago van kwetsbare onschuld voor hen was. Ze werden dus minder beschikbaar om dat imago op te projekteren. Dus werd dat imago meer en meer op kinderen geprojekteerd. Het is niet toevallig dat we, in mode en andere uitingen van erotiek in onze kultuur, een evolutie zien naar steeds jongere gezichten, kindvrouwtjes zonder borsten. kijk maar naar de laatste reklamecampagne van Calvin Klein."

Maar waarom is dat imago zo erotisch?

"Zoals ik al zei, die 'onschuld' en 'zuiverheid' zijn louter negatieve attributen, ze betekenen een afwezigheid van korruptie maar verder niets. Daarom betekenen ze ook leegheid en manipuleerbaarheid. Die attributen zijn erotisch omdat ze uitnodigen tot het beleven van machtsgevoelens en tot het projekteren van om het even welke verlangens in die 'leegheid'. Kinderen worden soms voorgesteld als kneedbare klei of een onbeschreven blad. Als wit blad kunnen ze allerlei erotische projekties ondergaan, ook narcistische. Sommige mensen projekteren hun eigen jeugd in kinderen en vinden dat op een of andere manier intens erotisch. Daarbij komt dat 'jeugd' in de laatste zestig, zeventig jaar een steeds dominantere rol is gaan spelen in onze kultuur. De erosie van absolute waarden en van het geloof in een hiernamaals heeft die obsessie met jeugd nog versterkt."

Ook het machtsgevoel speelt een rol, zegt u. Zou de erotizering van het kind dan ook te maken hebben met een groeiend gevoel van machteloosheid, waarvoor kompensatie wordt gezocht?

"Voor mannen die zich onzeker en machteloos voelen, kunnen kinderen steeds verleidelijker lijken. Over hen kunnen ze tenminste macht uitoefenen, hen kunnen ze imponeren. Een ander gevolg van het voorstellen van kinderen als hulpeloos, kwetsbaar en onschuldig is dat in naam van de bescherming van kinderen alles mag. Elk optreden van verontruste burgers tegen pedofielen - echte of vermeende - wordt goedgepraat en de straffen die hen worden opgelegd worden steeds strenger."

Ook 'de pedofiel' is volgens u een kulturele konstruktie, die verschilt van wat pedofielen in werkelijkheid zijn.

"Dat is natuurlijk mijn controversieelste argument. Mensen worden daar behoorlijk kwaad over. Maar ik pretendeer niet het brein van 'de pedofiel' te doorgronden. Waar ik me tegen verzet is de neiging om pedofielen te beschouwen als 'abnormalen' die tussen ons leven, een soort onmenselijke monsters die we moeten opsporen en opsluiten of afmaken en dan zal alles oké zijn. Mijn doel is om te tonen dat dit niets oplost, dat het probleem veel dieper ligt. Maar ik vind het wel interessant om te zien hoe het imago van de pedofiel veranderd is. Vroeger had hij het imago van een onbekende, doorgaans lelijke man in een regenjas die rond speeltuinen hangt om kinderen op te pikken. Vandaag is dat imago enorm uitgebreid. Iedereen kan een pedofiel zijn. Er zijn geen uiterlijke kenmerken meer. Die verandering ging gepaard met de nadrukkelijke notie dat de pedofiele misdaad 'ondoorgrondelijk' is. Dat viel me opnieuw op in de verslagen in de Amerikaanse pers over de zaak-Dutroux. 'Time' bijvoorbeeld schreef: 'Het idee zelf om kinderen als seksobjekten te beschouwen, is een ondoorgrondelijke afwijking.'
Als we zeggen dat iemands gevoelens 'ondoorgrondelijk' voor ons zijn, dan wordt die persoon iets anders dan wij, iets onmenselijks. Dat is een zeer gevaarlijke stelling."

Is iemand als Dutroux dan geen monster?

"Absoluut niet. 'Monsters' creëren is een manier om het probleem te verwerken die nergens heen leidt. Het is een oud sprookje. Als je zegt: het zijn monsters, dan zeg je, ze hebben niets gemeen met ons."

Dat brengt ons bij de derde kulturele konstruktie, 'wij' de 'normale' mensen, die volgens u ook een vervalsing is.

"Als je 'de normale mens' konstrueert in tegenstelling tot 'het monster', dan leef je in een binaire, digitale wereld. We zijn gewend om op die manier te denken, zeker als het over seksualiteit gaat. Iemand is ofwel a ofwel b. Een andere manier om over gevoelens en daden te denken is analogisch. Al die dingen bestaan op een schaal, zoals het kleurenwiel. De kleur 'rood' bijvoorbeeld is een reeks van schakeringen die overgaan in andere kleuren. Ik denk dat voor de meeste mensen gevoelens, en in het bijzonder seksuele gevoelens, zich situeren op zo'n dynamische schaal. Eerder dan iedereen in een hokje te stoppen, lijkt het me nuttiger om te erkennen dat we allen een brede waaier van seksuele gevoelens hebben die kunnen veranderen naar gelang van de omstandigheden, de periode waarin wij leven en wat ons al dan niet beschaamd maakt. Laten we ophouden met doen alsof een deel van die waaier 'ondoorgrondelijk' is voor ons, 'normale mensen', zodat we ons kunnen koncentreren, niet op monsters maar op het elimineren van menselijk gedrag dat ontoelaatbaar is, door het probleem bij de wortels aan te pakken. Dat proberen we nu ook, maar we doen het zoals in oude griezelverhalen, we zoeken Dracula en drijven een staak in zijn hart. Dat lijkt me geen efficiënte manier om een menselijk probleem op te lossen. Het maakt de problemen nog erger."

Hoezo?

"We gebruiken macht om onszelf vrij te pleiten van elke verantwoordelijkheid voor de problemen van onze kinderen. Als de pedofielen de zondebokken zijn, dan zijn wij de deugdzamen. Als we alle aandacht richten op seksueel misbruik, dan verwaarlozen we andere vormen van misbruik die veel frekwenter zijn. Het tweede probleem is dat onze aanpak louter negatief en bestraffend is. We proberen het probleem te doen verdwijnen door harder te straffen maar dat lukt natuurlijk niet. We moeten proberen de problemen van kinderen op een realistischere manier te bekijken. Dat wordt belet door de idealizering van het kind in onze kultuur. Omdat kinderen vaak niet aan dat ideaal beantwoorden, gaat die traditie gepaard met een andere, die van 'het slechte kind' en andere, negatieve, vijandige imago's. Onze kinderen stellen ons teleur, ze zijn niet wat we willen en bovendien staan ze erop om op te groeien. Die negatieve traditie uit zich het meest in verachting en demonizering van teenagers. Op die manier verdoezelen we de problemen. Hier in de VS gaat bijna alle aandacht, zowel van de media als van de overheid, naar seksueel misbruik van kinderen. Maar er zijn zoveel andere vormen van misbruik. Kinderen worden geslagen, weggeworpen, verwaarloosd. "Miljoenen kinderen in dit land hebben tekort aan voedsel, medische verzorging, degelijk onderwijs. Veruit de grootste vorm van misbruik van kinderen is emotionele verwaarlozing. Maar dat krijgt nauwelijks aandacht.
"Door zich te fixeren op seksueel misbruik kan onze 'deugdzame' maatschappij alle andere problemen onder het tapijt vegen. We moeten de totaalsituatie van kinderen bekijken. De manier waarop ze worden behandeld, de mogelijkheden die we hen geven en niet alleen hun veiligheid. Veiligheid is een erg beperkt doel. We moeten veel meer doen om de levens van onze kinderen te verbeteren dan hen beschermen voor de 'monsters' die we zelf gecreëerd hebben. Het seksschandaal in België richtte de aandacht op de prostitutie van kinderen en het sekstoerisme in Azië;. Daar hebben de media en politici weer zo'n gotisch melodrama van gemaakt. Laten we de monsters straffen, verder wordt er niet gekeken. De armoede die het aanbod van kind-hoertjes steeds groter maakt, is minder interessant. Toch is het zonneklaar dat die armoede het onmogelijk maakt om dat sekstoerisme in te dijken. En zelfs als dat zou kunnen, is er iets opgelost als die kinderen voortaan in alle deugdzaamheid honger lijden? We maken er liever een melodrama van dan de oorzaken van de problemen in ons ekonomisch systeem te bekijken.
"Als de media hier aandacht besteden aan de binnensteden, gaat het meestal over het geweld van gangs, niet over de armoede en wanhoop die dat geweld in de hand werken. Dat maakt het mogelijk om diegenen te haten die je zou moeten helpen."

Welk effekt heeft de angst voor 'pedofiele monsters' op de kinderen?

"Mijn kleindochter die in de kleuterklas zit, leert er al dat ze niet met vreemden mag praten. Ze geven de kleuters karatelessen en fluitjes met een hoge toon waarop ze moeten blazen als ze zich bedreigd voelen. Ik begrijp dat, maar het maakt kinderen overgevoelig en bang. In vele scholen, zelfs in kindercrèches, is het verboden om kinderen aan te raken. We zijn zo bang voor ongepaste uitingen van affektie, dat we hen liever de affektie die ze nodig hebben, ontzeggen. Maar kinderen hebben het nodig af en toe omhelsd te worden, om met een fysiek gebaar gerustgesteld te worden. We maken ons minder zorgen over uitingen van fysiek geweld dan over uitingen van fysieke affektie."

Onlangs werd een zesjarig jongetje van school gestuurd omdat hij een vriendinnetje op de wang had gezoend...

"Kinderen zijn van nature affektief en seksueel nieuwsgierig. Het is verkeerd om hen angst in te boezemen voor het uitdrukken van fysieke affektie. En op een omgekeerde manier seksualizeert het hen. Door hen altijd op het hart te drukken: wees voorzichtig, laat niemand je daar aanraken, maken we ze al vroeg hyperbewust van hun eigen seksuele aantrekkingskracht, van hun eigen seksualiteit. Tegelijk ontkennen we bij hoog en laag dat kinderen seksuele gevoelens kunnen hebben. Als je het tegendeel durft te beweren, worden mensen kwaad. De huidige gang van zaken is moeilijk te veranderen omdat hij zoveel voordelen heeft voor ons, volwassenen. Het maakt een complexe situatie simpel en het stelt ons in staat ons deugdzaam te voelen. Door zo luid te schreeuwen hoezeer we pedofielen haten, bewijzen we duidelijk dat we aan de juiste kant staan. En door de pedofielen tot zondebokken te maken creëren we een spektakel waar we maar niet genoeg van kunnen krijgen. In Amerika toch.
Er zijn eindeloze tv-films over seksueel misbruikte kinderen en zelfs het rechtssysteem leent zich voor een vorm van pornografisch teater. Er zijn konstant processen en aanklachten tegen vermeende pedofielen, die enorme media-aandacht krijgen. Kinderen moeten in detail uitleggen wat hen overkwam en het blijft maar duren. Het langste proces in de Amerikaanse geschiedenis - het duurde meer dan vier jaar - ging over seks met kinderen in een kleuterschool. (Het eindigde in 1990 op vrijspraak omdat eens te meer bleek dat die seks het produkt was van de fantazie van de kinderen en de suggestieve druk van hun ondervragers, TR)
"We rekken het verhaal omdat het ons vrijpleit, maar ook omdat we al dat gepraat over seks met kinderen opwindend vinden. Het is een soort surrogaat-voyeurisme. En het werkt seksueel misbruik van kinderen in de hand. We creëren een verhaal, een atmosfeer die ons voordelen oplevert en die verandering dus weerstaat. Alle rollen zullen op een of andere manier gevuld worden. Dat wil niet zeggen dat seksueel misbruik van kinderen ingebeeld is of dat we willen dat kinderen misbruikt worden. Maar we creëren een klimaat waarin het wel moet gebeuren. Iets waar je konstant over praat moet mensen wel opwinden. Er zullen individuen zijn die de rol willen spelen die we voor hen gecreëerd hebben. Het zijn niet die individuen die het probleem doen ontstaan. We zijn er allen verantwoordelijk voor."

Waarom zouden fatsoenlijke mensen die goed voor hun kinderen zorgen zich medeverantwoordelijk moeten voelen voor het misbruik van kinderen?

"De meeste mensen menen het goed en willen het beste voor hun kinderen. Maar we maken allen deel uit van de kultuur die deze gang van zaken in stand houdt. Telkens als we de sensatiezucht van de media pikken, telkens als we politici belonen die zich met monsterpraat populair trachten te maken, telkens als we meespelen in zo'n gotisch melodrama, helpen we het probleem bestendigen. We moeten er allen weerstand aan bieden, zeker de fatsoenlijke mensen die het goed menen. Ik beweer niet dat iedereen moet zeggen; 'O God, ik heb mijn kinderen misbruikt', natuurlijk niet. Maar we moeten het melodrama stopzetten dat ons belet om de problemen van onze kinderen aan te pakken. We moeten ertegen protesteren, telkens als we ermee gekonfronteerd worden."

Heel wat mensen zullen uw pleidooi nogal vaag vinden.

"Het is waar dat ik geen reeks konkrete alternatieven voorstel. Maar je kan het probleem niet oplossen door de wetten te veranderen als WIJ niet veranderen. We moeten onze eigen verantwoordelijkheid erkennen. We moeten erkennen dat dit niet louter een probleem is dat we met politie en strafrecht moeten bestrijden, dat er ook een kultureel-psychologisch probleem is. Als we dat inzien, kan er veel veranderen."

Is er iets dat erop wijst dat zo'n verandering op komst is?

"Op dit ogenblik gaan we, hier in de Verenigde Staten toch, de omgekeerde richting uit. Het aksent ligt meer dan ooit op bestraffing. In mijn staat kunnen rechters mensen die veroordeeld zijn wegens seks met kinderen, laten kastreren. In andere staten moeten die mensen nadat ze hun straf hebben uitgezeten, hun buren op de hoogte brengen van hun strafregister. De straffen worden steeds barbaarser. Maar toch ben ik een optimist. Ik denk dat de trend zo hysterisch wordt dat steeds meer mensen erdoor verontrust zullen worden en hun positie zullen herzien. Ik geloof rotsvast dat de meeste mensen niet dom zijn en het fundamenteel goed menen. Meer en meer mensen zullen inzien dat de kinderen van deze wereld een betere aanpak verdienen."

bron: Interview James Kincaid 'De pedofielenjacht - gevaarlijker dan de pedofielen' door Tom Ronse; OK Magazine, nr. 60; oktober 1997; Oorspronkelijk: De Morgen; 23 november 1996