De samen­leving kan niet zonder moedige mensen als Peter R. de Vries

De rechtsstaat moet tenslotte overeind worden gehouden door moedige mensen. En als die moedige mensen tot zwijgen worden gebracht - hetzij door een moordaanslag, hetzij door intimidatie - kunnen gevestigde instituties ineens heel broos blijken te zijn, heeft de geschiedenis laten zien. De Duitse jurist Sebastian Haffner, nom de plume van Raimond Pretzel (1907-1999), beschreef in zijn memoires Geschichte eines Deutschen hoe snel en geruisloos de ontmanteling van de rechtsstaat zich na de machtsovername door Hitler kon voltrekken. [...]

In The Captive Mind beschreef de Poolse schrijver en Nobelprijswinnaar Czeslaw Milosz in 1953 hoe dit proces van zelfverloochening zich voltrekt. Wat begint als aanpassing aan gewijzigde omstandigheden, eindigt - bij degenen die zichzelf willen handhaven - in een blinde aanvaarding van het geloof of de ideologie van de machthebbers. [...]

'De aanslag op Peter R. de Vries is natuurlijk wel eigen in z'n soort', zegt Erik Jurgens [Rechtsgeleerde en oud-politicus (85)]. 'Deze daad laat zich het best vergelijken met de manier waarop de maffia op Sicilië de rechterlijke macht bevecht. Maar hij is ook niet helemaal los te zien van een bredere ontwikkeling van mensen het spreken beletten. Van het feit dat de Vlaamse viroloog Marc Van Ranst door radicale antivaxers wordt belaagd, of van de sluipende ondermijning van de academische en journalistieke vrijheid. Gastsprekers wordt belet om op universiteiten te spreken, omdat ontwaakte studenten aanstoot nemen aan hun opvattingen.['] 'Het zijn zorgwekkende ontwikkelingen. Onze westerse intellectuele wereld pleegt verraad aan zijn wezen wanneer sommige intellectuelen niet durven of willen opkomen voor de grondwaarden van ons openbaar debat.' [...]

[Kinneging (rechtsfilosoof):] 'Ik denk dat de onafhankelijke, moedige geesten het te midden van het internetgeweld alleen maar moeilijker zullen krijgen. Ik schrijf dat toe aan twee ontwikkelingen. In de eerste plaats zijn de mensen lui gemaakt door de digitalisering. Ze denken niet meer in woorden maar in beelden. Het internettijdperk heeft de homo videns gebaard: de kijkende mens. Een mens die niet meer goed kan nadenken.' De tweede ontwikkeling die zich volgens Kinneging de laatste decennia heeft voltrokken, is 'dat er een links-liberale meerderheidsmening is ontstaan die steeds minder tegenspraak duldt'. De Nederlandse debatcultuur, of wat daarvoor doorgaat, draagt daar de sporen van. 'Ondanks alle mogelijkheden om kennis te vergaren en ideeën uit te wisselen, zijn we heel ver afgeraakt van de disputatio, een debatvorm die in de Middeleeuwen heel gangbaar was. De deelnemers gingen pas met elkaar in debat als ze erin waren geslaagd om het standpunt van de tegenpartij in hun eigen woorden goed weer te geven. Je moest de tegenpartij dus begrijpen voordat je de degens met hem kruiste. Van deze beschavingsvorm zijn we onderhand wel heel ver afgedreven.'

Mensen als Peter R. de Vries zijn zeer nodig in de (misdaad)journalistiek, maar ook daarbuiten, zegt Kinneging. Mensen die hun mond opendoen als de meeste anderen zwijgen. Mensen die zich onttrekken aan de modes van de dag. Die tegen de beklemmende consensus durven ingaan, en voor wie waarheid een groter goed is dan de 'veiligheid' die tegenwoordig overal wordt gekoesterd. 'Als deze mensen er niet meer zijn, of als ze geen navolging krijgen, hebben we als samenleving een groot probleem.' Maar de burgermoed die enkelingen als Peter R. de Vries aan de dag leggen, wordt een steeds schaarser goed, vreest Kinneging. 'Mensen willen alleen met gelijkgestemden verkeren en vermijden vervolgens elke stellingname die in de groep niet lekker ligt. Dat is te gevaarlijk.'

bron: Essay 'De samen­leving kan niet zonder moedige mensen als Peter R. de Vries' door Sander van Walsum; www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/de-samen-leving-kan-niet-zonder-moedige-mensen-als-peter-r-de-vries~bb1a4b2b/; De Volkskrant; 9 juli 2021