Verdere kennismaking met Alex Verburg

Door: Marthijn Uittenbogaard

MARTIJN-bestuurslid Marthijn Uittenbogaard interviewt schrijver/journalist Alex Verburg, die vorig jaar debuteerde met zijn roman "Het huis van mijn vader" (De Arbeiderspers, € 13,95). Het boek, dat hard op weg is naar zijn vierde druk, is in de vorige OK al gerecenseerd. Het verhaal beschrijft een paar jaar uit het leven van de tienerjongen Floris in de jaren zestig van de vorige eeuw. Belangrijk in het boek is de dood van Floris' vader en, als het daarna op school niet goed gaat, de relatie die hij krijgt met zijn bijlesleraar van midden twintig. De sfeer in het boek is zo levensecht, dat je als lezer het gevoel krijgt zelf onderdeel van het verhaal te zijn.

Aanvankelijk maakte Alex Verburg naam als interviewer. Voor dat werk werd hij in 1998 door het Nederlands Uitgeversverbond genomineerd voor de titel Journalist van het Jaar. Deze maand verscheen een bundeling van zijn gesprekken met nationale en internationale beroemdheden onder de titel "Gelijk het gras" (De Arbeiderspers, € 16,95).

Maart 2003

---

Alex, kun je wat meer informatie geven over je journalistieke bezigheden? Op jouw website las ik bijvoorbeeld dat je gevraagd was voor een column.
"Ja, dat ging om een nieuw blad, deze maand zou het worden gelanceerd. Alles was al in kannen en kruiken, maar door de huidige recessie is de zaak te elfder ure afgeblazen. Het is geen ramp hoor, het zou iets zijn voor ernaast. Want als ik eerlijk ben, wijd ik me nu het liefst volledig aan het schrijven van boeken en verdien ik bij met hier en daar een lezing."

Een zeer voor de hand liggende vraag, maar in hoeverre is "Het huis van mijn vader" autobiografisch? En verlangde je als puber naar een hechte relatie met een ouder iemand van buiten het gezin?
"Als het puur autobiografisch was geweest, dan had ik het een autobiografie genoemd en geen roman. Maar de jongen die ik was, lijkt wel erg op Floris uit mijn boek, dat is wel zo.
Ik geloof niet dat Floris bewust aanstuurde op een relatie met een ouder iemand, Olivier in het verhaal. Hij was eerder argeloos, onbevangen. Dat was ook een deel van zijn aantrekkingskracht, stel ik me voor. Dat het zo goed uitpakte, had natuurlijk veel met Olivier te maken, die zich meer om het welzijn van Floris bekommerde dan om zijn eigen gerief. Dat kwam ook aan bod, maar geïntegreerd, niet als iets geïsoleerds.
Floris koesterde zich in de aandacht die hij kreeg. De plotselinge dood van zijn vader had een groot gat geslagen in het gezin waaruit hij kwam, iedereen was een beetje op zoek naar een nieuw evenwicht. De wrange kant van het verhaal zit hem dan ook niet zozeer in de erotiek die tussen de twee een kans krijgt en waar hij moeite mee zou hebben, maar in het geheim dat hij met zich meetorst."

Het huis van mijn vader - Alex Verburg

Op de omslag van het boek zijn twee foto's te zien. Op de voorkant een foto van jou als kind en op de achterflap een foto van de man die je nu bent. Wat mij opvalt is jouw serieuze doordringende blik in beide foto's. Er zit heel wat achter die blik, zo komt het althans op mij over, klopt dit?
"Ik was typisch zo'n jongen die je fluitend kon aantreffen terwijl hij aan z'n fiets aan het sleutelen was. Vrolijk, vriendelijk, tot genieten in staat, talent voor geluk. Anderzijds zat er een melancholieke kant, soms tegen het zwaarmoedige aan; een kant die voor het eerst hevig werd aangesproken na de dood van mijn vader. De foto op het omslag is dan ook onmiskenbaar van daarna.

Er is wel gezegd over mijn interviews die nu zijn samengebracht in de bundel Gelijk het gras, dat ze doortrokken zijn van een soort weemoed, van een heimwee naar de heerlijkheid van vroeger dagen. Ik weet niet hoe dat komt, ik ben me misschien al te zeer bewust van de vergankelijkheid der dingen. Ik word er ook steeds aan herinnerd: 'Arbout', de broer met wie Floris samen in het nachtelijk donker van de hooizolder naar de wind in de wilgen luistert en die hem vertelt dat er mannen bestaan die met jongens willen vrijen, is er al niet meer, hij is verongelukt; en ook mijn zusje, 'Babs' in het boek, is al jong overleden, net als haar man 'Wout'. Niet zo vreemd dat het bestaan zijn lichtheid dan een beetje verliest.
Maar die weemoed om wat voorbij is, ligt dus ook al als een waas over die jeugdfoto van mij op het omslag. Ik kwam 'm tegen toen ik op zoek was naar iets anders, ik had hem in geen jaren gezien en werd echt getroffen door die blik: ja, over deze jongen gaat mijn boek. Vorm en inhoud werden één."

De hoofdpersoon uit het boek, Floris, is een lieve en slimme jongen die erg gehecht is aan een vertrouwde omgeving en situatie. Gezien de voorpaginafoto is hij ook nog zeer knap. Voor mij de ideale jongen om verliefd op te worden. Zou je nu je volwassen bent een vriendschapsrelatie met zo'n jongen willen hebben?
"Door over Floris te schrijven, begon ik wel steeds meer te begrijpen van de aantrekkelijkheid die hij bezat. Vroeger had ik dat niet zo in de gaten. Ik weet nog - dat staat niet in het boek -dat ik na een paar jaar judo op dansles ben gegaan; stijldansen, dat moest, dat hoorde bij je opvoeding. Na een jaar had ik het wel gezien, dus ik tekende niet bij voor een vervolg. Mijn dansleraar heeft toen alles uit de kast getrokken om mij te houden, ik hoefde niets meer te betalen en ik zou zijn assistent kunnen worden... Nooit wat achter gezocht, nooit. Ongelooflijk eigenlijk.
Jongeren, zolang ze tenminste niet blasé zijn, kunnen me ontroeren, vertederen, ik kan onder de indruk raken van die ongerepte schoonheid nog waarmee ze in de wereld staan. Maar als je het hebt over vriendschap, dan stel ik me daarbij toch iets anders voor. Als ik met iemand praat van pakweg vijftien - nogal wat jongeren hebben mijn roman op hun literatuurlijst staan voor school -, dan let ik toch op of ik niet te moeilijke woorden gebruik, of ik niet te abstract ben; of het perspectief van waaruit ik vertel of mijn vragen stel nog wel te volgen is. De afstand in jaren is te groot geworden. Niet dat de ander dat voelt, ik weet meestal wel de juiste toon te treffen, maar al met al is het dan toch een soort rol die ik speel. En dat wil ik niet in mijn vriendschappen. Daarin wil ik honderd procent mezelf kunnen zijn."

Ik krijg de indruk dat Floris zich behoorlijk onbegrepen voelt, een beetje verweesd zelfs, totdat hij zijn oudere vriend Olivier opdoet. Is het schrijven van boeken jouw manier om (eindelijk) begrepen te worden?
"Nee hoor, ik wilde gewoon een mooi boek schrijven en het leek me verstandig om bij zo'n eersteling dicht bij huis te blijven. Dat neemt niet weg dat ik nu eens in tranen, dan weer hartstochtelijk grinnikend achter mijn computer zat te schrijven, want je zakt toch terug in de tijd. Maar het was geen therapie, of zo."

Zijn volwassenen bang om het kind in zichzelf te tonen?
"Generaliseren vind ik gevaarlijk, maar het valt me wel op hoe bang mensen zijn om überhaupt zichzelf te laten zien. Of het nu het kind in hen is of de volwassene. Ze zijn als de dood om van de kudde af te dwalen. Daarom denken ze allemaal maar het liefst in dezelfde vooroordelen en clichés, praten ze elkaar na, delen de opvattingen die in de mode zijn. De mens wordt als een origineel geboren, maar sterft als een kopie, zo treurig is het."

De broer van Floris, Arbout, gaat werken op een cruiseschip en is daardoor maanden van huis. Als hij terugkomt, is hij het gezin een beetje ontgroeid. Floris had alleen hem in vertrouwen durven nemen over zijn vriendschap met Olivier, maar nu weet hij dat niet meer zo zeker. Ben jij bang dat mensen te veel veranderen in een andere omgeving waardoor je het gevoel krijgt dat je ze niet meer kent?
"Ik weet niet of mensen wezenlijk kunnen veranderen door de omgeving waarin ze verblijven. Wel geloof ik dat ieder mens zich ontwikkelt en soms ontwikkel je je net een andere kant uit dan degene die je lief of dierbaar was. Dat maakt me niet bang, maar wel kan het me verdrietig stemmen."

Persoonlijk vind ik veel herkenning in het boek. Aangezien ik ook op een boerderij woonde en vooral ook omdat ik een erg oude vader heb (hij is nu 86 en ik 30). De opvoeding van mij lijkt daardoor nogal op die van een generatie terug. Mijn vaders generatie vertoont naar mijn mening meer autoritair maar minder politiek correct gedrag. Ze durven veelal te staan voor hun zaak. Wat fijn is zolang hun mening deugt. Tegenwoordig hebben kinderen gelukkig veel meer inspraak maar toch zie ik een gapende kloof tussen veel ouders en hun kinderen. Hoe zie jij dit?
"Ik vind het wel mooi als mensen staan voor hun zaak, zelfs als het 'bruine geluiden' zijn die ze voortbrengen. Want daar kun je nog tegen ingaan. Maar die om zich heen grijpende onverschilligheid, dat vind ik nou de dood in de pot. Wat moet je dan nog? Ik weet niet of daar die gapende kloven aan zijn toe te schrijven waarover jij het hebt, in elk geval is dat iets waar ik grote moeite mee heb, dat gebrek aan betrokkenheid, bevlogenheid, aan engagement."

Waarom heb je ervoor gekozen om het boek slecht af te laten lopen? Van mij had een 'en ze leefden nog lang en gelukkig' wel eens gemogen gelet op andere man-jongen verhalen die bijna standaard slecht aflopen voor minimaal één van de hoofdpersonen.
"Dat is wel wat me intrigeert: hadden Olivier en Floris samen oud kunnen worden? Want dat is toch wat je bedoelt met 'ze leefden nog lang en gelukkig'? Alleen was het dan dus uitgemond in een "man-manverhaal". Als de aantrekkingskracht van Floris nu eens alles met zijn leeftijd te maken had, wat was er dan gebeurd? Hoe had hij het gevonden als met het bereiken van een zekere rijpheid Oliviers belangstelling voor hem was afgenomen of zelfs verdwenen? Als ik het zo inschat, had hij dat vreselijk gevonden. Hij zou zich afgedankt hebben gevoeld. En wat was er dan nog lang en gelukkig aan?
Ik ben nu aan een ander boek begonnen, maar op termijn wil ik Het huis van mijn vader opnieuw schrijven, en dan vanuit Oliviers positie. Door in zijn huid te kruipen, hoop ik erachter te komen of zijn liefde voor Floris leeftijdsgebonden was. Ik denk het eerlijk gezegd niet en dan hadden ze inderdaad nog lang en gelukkig kunnen leven. Althans, als het lot hun gunstig gezind zou zijn geweest."

Heb je broers en/of zussen die je boek gelezen hebben en wat vonden zij ervan?
"Ze vonden het unaniem een prachtig geschreven boek, al hadden ze met terugwerkende kracht ook nogal wat vragen, zoals je begrijpen zult. Ik heb die mondjesmaat beantwoord, want ik voel er helemaal niks voor door zo'n boek ineens allerlei intimiteiten uit te gaan wisselen met familieleden. Dat is hun domein niet. Sterker nog: ik had de erotische passages niet eens op papier kunnen krijgen als ik op dat moment aan hen had gedacht."

Ten slotte nog enkele vragen met betrekking tot de journalistiek. Je hebt onder anderen Liesbeth List, Rudi van Dantzig, Zangeres zonder Naam en Willem Nijholt geïnterviewd. Welke personen staan er nog op je verlanglijstje?
"Ik heb geen verlanglijstje, niet op dat gebied althans. Ik hoop dat ik ooit geld heb om het land hierachter te kunnen kopen, dat in vroeger tijden bij mijn huis heeft gehoord. Dan schenk ik het aan Natuurmonumenten, op voorwaarde dat er nooit gebouwd zal worden. Dat lijkt me wel wat."

De docent en schrijver Frank van Vree merkt op in zijn boekje "De politiek van de openbaarheid" (Historische uitgeverij, Groningen 2000) dat alleen in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw getracht werd om als journalist geheel in dienst te staan van de waarheid. Zijn bijna naamgenoot, de psychiater Frank van Ree is ook niet zo erg te spreken over de journalistiek. Van Ree uit in zijn boek "Pedofilie; een controversiële kwestie" (Swets & Zeitlinger publishers, Lisse 2001) forse kritiek op de behandeling van het onderwerp pedofilie en al wat daar mee te maken heeft. Wat vind jij van het journalistieke niveau in Nederland anno nu? En dan doel ik met name op het onderwerp pedofilie.
"Ik heb daar niet specifiek op gelet, hoe de journalistiek zich verhoudt tot het onderwerp pedofilie. Het lijkt me wel duidelijk dat er op dit punt veel ongenuanceerde stemmingmakerij is. De journalistiek surft dan mee op de golven van het 'gezonde volksgevoel'. Dat zou veel genuanceerder en afstandelijker moeten. Ik vind de journalistiek tegenwoordig wel gemakzuchtiger en slordiger geworden. Ik lees soms stukken van een pagina waarbij ik denk: dat had je ook in vijf regels kunnen zeggen, de rest is lucht, ijdele opklopperij die meer zegt over de brenger van het bericht dan over het bericht zelf."

Actualiteitenprogramma's zoals Nova, Netwerk en 2Vandaag maken veelvuldig gebruik van filmpjes die een bepaalde sfeer creëren. Denk je dat de objectieve meningvorming van de kijker hieronder lijdt?
"Ja natuurlijk, maar het is aan die consument tendentieuze berichtgeving door te prikken. Als weldenkend mens moet je het kaf toch van het koren kunnen scheiden?"

Hoe zou jouw nummer één tip aan alle hoofdredacteuren in Nederland luiden?
"Integriteit zou nooit aan kijk-, luister- of oplagecijfers ondergeschikt mogen worden gemaakt. Maar ik vrees dat dat in onze markteconomie te veel is gevraagd. Er zijn nog maar weinig onafhankelijke geesten."

Je hebt een paar OK's opgestuurd gekregen in verband met dit interview. Wat is je indruk van het blad en van de vereniging MARTIJN? Heb je ook nog tips voor ons?
"De weg die jullie gaan, lijkt me vaak niet gemakkelijk en dan moet het heerlijk zijn dat er een vereniging bestaat als Martijn met ook nog eens een eigen blad. Wat zou ik daar nog aan kunnen toevoegen?"

bron: Interview 'Verdere kennismaking met Alex Verburg' door Marthijn Uittenbogaard, OK Magazine, nummer 85; mei 2003